بررسی مفاهیم فرهنگ و هویت در معماری

    
فهرست مطالب:

فصل اول- درباره فرهنگ و هویت
مقدمه    2
ویژگیهای طرح    4
فرهنگ و هویت    5
فرهنگ و طبیعت    6
نتایج    7
فصل دوم- درباره تهران و منطقه 22
مقدمه    10
مختصات جغرافیایی    10
سابقه تاریخی شهر تهران    11
بررسی های جمعیتی    12
بررسی وضعیت اقتصادی    12
شبكه و تاسیسات حمل و نقل و دسترسی های شهری    13
بررسی آلودگی های زیست محیطی    14
بررسی وضعیت فرهنگی تهران    14
بررسی منطقه 22 در تهران    16
موقعیت قرار گیری منطقه    16
وضعیت شبكه های دسترسی    16
موقعیت جغرافیایی 17
شیب و توپوگرافی    18
وضعیت زلزله    19
پوشش گیاهی    20
بررسی های اجتماعی    21
بررسی كاربردی    23
فصل سوم- سایت، تحلیل سایت و روند طراحی
پانورامای سایت    25
نقشه های مختلف تهران و منطقه 22    26
روند طراحی    29
تحلیل سیركرلاسیون سایت    30
فصل چهارم- بررسی شرایط اقلیمی
شرایط اقلیمی تهران    33
نمودارهای اقلیمی    34
تابش آفتاب    39
دما    40
رطوبت    41
باد    42
بارندگی    43
عوامل فرعی    43
معماری و اقلیم    43
گیاهان و معماری    45
نتیجه    46
فصل پنجم- فضایابی، استانداردها و بررسی رابطه عملكردها
فضاهای موجود در سایت    50
آمفی تئاتر و سالن نمایش    50
مهمانسرا    52
فضاهای آموزشی    56
رستورانها    58
مجموعه ورزشی    60
كتابخانه    61
موزه    63
باغ ایرانی    67
پاركینك    73
فصل ششم- مبانی نظری طرح
مقدمه    86
مبانی نظری معماری در عرصه صور مثالی    88
فضا در معماری ایرانی    90
ملاكهای قضاوت در مورد یك اثر معماری    92
روند طراحی    93
نور    97
صدا    100
مرور اهداف و سنجش آنها    103
زیبایی و هنر    104
حقوق بازدید كنندگان و آزادی حركت در فضا    107
خوانایی و معنادار بدون فضا    110
انسجام معمارانه    112
هویت ملی مجموعه    113
وقار مدنی    114
سنخیت عملكرد با مناسبتهای بصری    114
رعایت سلسله مراتب    115
ارائه یك نمونه    116
فصل هفتم- تاسیسات
منابع و ماخذ    124
فصل اول:
مطالعات پایه
فرهنگ و هویت

مقدمه :
پیشرفتهای اجتماعی و سیاستهای علمی تكنولوژی  بشر ارتباطات فرهنگی مردمان گوناگون را در  سراسر دنیا آسان نموده است.
پیشرفت سیستمهای ماهواره‌ای – مخابراتی آرمانها، اندیشه‌ها و سنتهای اجتماعی را بر بال امواج سوار كرده و از این سوی جهان به آن سوی جهان در آن واحد انتقال می‌دهد.
امروزه برخوردهای فرهنگی تا حدی افزایش یافته كه باورهای فرهنگی، هویتهای  فرهنگی، ملی به آسانی قابل تغییر و تردید میشود.
 باورهای فرهنگی كه جامعه‌ای  در طول سالیان دراز  به آنها خوی كرده و با آنها زندگی كرده بسرعت رنگ می‌بازد  و این خبر در سایه تقابل های گسترده اندیشه‌ها و سیر و انتقال اصول فرهنگی  از طریق شیوه‌های صحیح تكنیكی صورت نمی‌گیرد.
در پس این انتقالها و برخوردهای فرهنگی همیشه روشهای انسانی و دوستانه بكار می‌رود به باد یغما رفتن وتاراج اصول فرهنگی جامعه و بر باد رفتن اخلاق و فضیلتهای اجتماعی آن اهداف سلطه‌گری در زمینه‌های اجتماعی  - اقتصادی  را در بر گرفته و شیوه‌های  اعمال دشمنی‌های گسترده نیز در حد گسترده‌ای امروزه رواج یافه و  این چیزی جز تهاجم فرهنگی نیست زیرا هنگامی كه مبانی فرهنگی یك جامعه حتی به زیر سوال رفت و جامعه دچار سستی شد با تسلط و اعمال شیوه‌های جدید زندگی بیگانگان هموار می‌گردد بنابراین  برخوردهای مقابله گرایانه با این تهاجم فرهنگی امروزه علاوه بر داشتن ابزارهای  علمی و فنی لازم هوشیاری اجتماعی خاصی را احتیاج  دارد.
متاسفانه مهم‌ترین  قشری كه مورد تهاجم فرهنگی  قرار می‌گیرند نسل جوان هستند. زیرا نسل جوان در هر مملكتی در واقع پایه گذار  نحوه پیشرفت و زندگی  و آرمانهای آن جامعه در آینده است.
بنابراین تربیت و آموزش جوانان هر كشور تضمین كننده راه پیشرفتهای اجتماعی -  اقتصادی و فنی آن كشور است.
امروز از سالیان دراز تجارب آموزش فرهنگی ممالك پیشرفته تقریباً  این نتیجه حاصل شده است كه مراكز تربیتی سنتی مانند معمول هر جامعه نظیر مراكز دانشگاهی و كانونهای خاص تربیتی امروز  نمی‌توانند هم بار آموزشی فرزندان یك جامعه را بر دوش بكشند. و یا اینكه از اصول فرهنگی آن دفاع لازم را به عمل آورند و اینكه  در تهاجمات فرهنگی مختلف و اجتماعی آسیب پذیر نباشند.
بنابراین  نیاز به بازگشایی و احداث مراكز جدید آموزشی – فرهنگی – تربیتی، با شیوه‌های نوین مدیریتی می‌باشد یكی از این مراكز علاوه بر احداث مركز علمی و آموزشی فعال ایجاد هسته‌ها و مراكز فرهنگی كه تماماً  زمینه‌های آموزشی – تربیتی را داشته  در بر دارد.
مجموعه حاضر اگر چه بعنوان یك مجموعه فرهنگی خدماتی می‌تواند بطور مستقل عمل نماید اما در واقع  برای تكمیل سایت شهرداری منطقه 22 طراحی شده است و همین عامل سبب می‌شود كه در تمام مراحل طراحی، طراح نیم نگاهی هم به مجموعه شهرداری داشته باشد و تلاش كند تا نیازهای آنرا برآورده كند.
نیاز به وجود چنین مجموعه‌ای در كنار  شهردای منطقه 22 هنگامی محسوس می‌شود كه بدانیم روزانه 4 نفر برای انجام كارهای خود به شهرداری مراجعه می‌كنند و این مجموعه  در سر راه این افراد قرار دارد و مردم باید برای رسیدن به ساختمان شهرداری از یك مجتمع فرهنگی عبور كنند و این باعث  می‌شود كه یكی از نیازهای مهم جامعه  ما یعنی بالا بردن توسعه فرهنگی  عموم  مردم از این طریق میسر گردد زیرا هنگام عبور از این مجموعه  هنرجویان كارگاهها  و آتلیه‌های هنری را در رفت و آمد می‌بینند. هنرمندان آمفی تئاترها در حال اجرای برنامه‌های خود هستند و ..
 تمام این عوامل بطور ناخود آگاه باعث تاثیر پذیری مراجعه كنندگان به شهرداری  می‌شود. علاوه بر این  در هنگام  مراجعه به ساختمانهای اداری  بارها پیش می‌آید كه شخص باید ساعاتی را در انتظار بگذراند كه این عامل خود باعث خستگی، اتلاف وقت و حتی گاهی عصبی شدن مراجعین ساختمانهای اداری می‌شود.
این  مجتمع می‌تواند بعنوان وسیله‌ای مناسب برای جلوگیری  از اتلاف  وقت مراجعین به ساختمان شهرداری هم باشد با  این توضیحات نیاز وجود چنین مجموعه‌ای در كنار شهرداری منطقه 22 كاملاً  احساس می‌شود.
ویژگیهای طرح:
بعد از مشخص شدن لزوم وجود چنین مجموعه‌ای این سئوال  پیش می‌آید كه طرح باید چگونه  باشد تا تمام نیازهای مخاطبین را پاسخ گوید و به یك طرح تمام عیار و معمارانه تبدیل گردد.
-    طرح قبل از هر چیز بایستی ایرانی باشد.
-    این مهمترین  نكته‌ای است كه شاید در چند دهه اخیر كمتر به آن توجه شده است این عامل هنگامی اهمیت خود را بیشتر نشان می‌دهد كه بدانیم مجوز مورد نظر  كلمه "فرهنگ"  را به  عنوان خود به همراه دارد.
-    زیبایی طرح در جذب افراد برای گزران اوقات خود در آن موثر است زیرا ساختمانی كریه‌المنظر هرگز نمی‌تواند مخاطبین را به خود جلب كند.
-    حق انتخاب و آزادی در دسترسی به بناهای مختلف موجود در سایت یكی دیگر از مشخصاتی است كه باید رعایت شود زیرا مخاطب امروز را نمی‌توان وادار كرد برای رسیدن به یك  بنا از راهی طولانی و اجباری بگذرد بنابراین باید ملی شود. مسیرهای دسترسی كوتاه باشند مگر آنكه  به دلیل  خاصی  راهها را  از نقاط دیگری بگذرانیم.
-  هر یك از ساختمانها باید شخصیت خود را داشته  باشد شخصیت  ساختمانی شهرداری  باید با یك هتل  یا یك بیمارستان متفاوت باشد و هریك از بناها بتوانند با شخصیتی كه از خود ارائه می‌دهند نوعی خوانایی ایجاد كنند تا مخاطبین بتوانند ساختمان مورد نظر خود را حتی بدون علائم راهنما شناسایی كنند.
-    اگر چه سایت مورد نظر  بسیار گسترده و بر روی شیب نسبتاً  تندی قرار دارد ولی این نباید باعث شود كه ساختمانها از هم جدا افتاده باشند بلكه باید كاملاً  بهم مرتبط و متصل باشند بطوریكه نتوانیم بعد از اتمام طرح هیچ ساختمانی راكم و یا زیاد كنیم.
این ارتباط حتماً نباید با مصالح بنایی انجام شود بلكه می‌تواند مانند دانه‌های تسبیح با نخی نامرئی بهم متصل شده باشند.
-    بناهای تاسیس شده نباید بگونه‌ای باشند كه ساختمان شهرداری  را تحت تاثیر قرار دهند. زیرا در هر صورت باید توجه داشت كه این مجموعه باید  تماماً سلطه ابهت ساختمان شهرداری باشد و هرگز در مقابل آن به خودنمایی نپردازد.
-    البته نباید این سلطه  تا حدی باشد كه سایر ساختمانها كم اهمیت جلوه داده شوند.
-    این مجموعه علاوه بر اینكه باید  نیازهای ساختمان شهرداری را رفع كند باید بتواند خود بعنوان یك مركز  فرهنگی خدماتی  مستقل  هم عمل كند.
-    هر بنایی باید مفهوم معنایی خاص خود را داشته باشد و باید  در پس نمای خود حرفهایی برای گرفتن داشته باشد.
-    باید  از توپوگرافی و چشم اندازهای طبیعی  سایت حداكثر استفاده به عمل آید صد البته  نباید هرگز  خود را اسیر شیب و توپوگرافی كرد و در نقاط لازم باید در سایت دخل و تصرف كرد. ولی همواره باید مسائل  اجرایی  و اقتصادی طرح را هم در نظر داشت.
-    مجموعه باید به نحوی طراحی شود كه  توجه گذرندگان از مسیرهای اطراف (چه سواره و چه پیاده) راه خود جلب كند. تا حدی كه حتی می‌تواند به یك لندمارك تبدیل شود.
فرهنگ و هویت
فرهنگ  مركب است از فر + هنگ
فر به معنی نیروی معنوی شكوه عظمت و جلال و بخشندگی
 هنگ از ریشه ثنگ اوستایی به معنی كشیدن و تعلیم و تربیت
نخستین  كسی كه فرهنگ  را تعریف  كرد سر ادوارد برنت تایلر مردم شناس انگلیسی بود وی حدود 120 سال قبل فرهنگ  را مجموعه پیچیده‌ای  از دین دانش اخلاق و قانون كسب شده معرفی كرد از میان تعریف گرد آمد. آن مفاهیمی كه به فرهنگ نزدیك‌ترند عبارتند از:
-    فرهنگ خصوصیات قومی گروهی است كه آنرا از گروه دیگر جدا می‌كند.
-    فرهنگ تمام خصوصیات رفتاری و گفتاری نسلهای پیشین است.
-    فرهنگ مجموعه  میراثهای ادبی و هنری جامعه است.
-     فرهنگ عبارت است از الگوهای مشترك زندگی و رفتارهای متقابلی كه افراد از جامعه  فرامی‌گیرند.
-     فرهنگ فرآیند پویایی راه و رسم عرف و عادات مشترك گروهی انسان است.
-     فرهنگ ماهیت اجتماعی فرهنگی یك قوم است.
-     فرهنگ آن  بخش از آداب زندگی است كه همه اعضای یك گروه در آن  مشتركند و ...
فرهنگ دارای دو بخش مادی و غیر مادی (معنوی) است. كه بخش مادی  آن عبارت است از اشیای قابل درك مثل وسایل منزل و البسه و ابزار و غیره ...
بخش معنوی  آن عبارت است از  ابزارت معنوی انسان مانند علوم قوانین  و ادیان، افكار و آرای مربوط به مادیات.
فرهنگ از چهار عنصر تشكیل شده است:
1 – عنصر فرد
2 – عنصر خانواده
3 – عنصر اجتماع
4– عنصر جامعه
فرهنگ از قالبهای  متفاوتی تشكیل شده است.
1 – قالب رفتاری،  2- قالب گفتاری،  3 – قالب كرداری،  4 – قالب هنری،  5 – قالب اقتصادی،  6 – قالب اجتماعی،  7 – قالب صنعتی

 رابطه فرهنگ و طبیعت
مفهوم فرهنگ و طبیعت كه جدای از هم و گاهی مغایر هم تفسیر می‌شوند از نظر جغرافی‌دانان مردود تلقی می‌شود. زیرا این دو پدیده نه تنها از هم جدا نیستند بلكه در رابطه با هم عمل می‌كنند.
از نظر جغرافی‌دانان بشر بر این باور بوده است فرهنگ سمبلی از ارزشهای معنوی است و محیط در برابر تلاش انسان تغییر پذیر است  و بایستی بر مشكلاتی كه طبیعت برای او ایجاد می‌كند غلبه  یابد و به هر حال طبیعت و فرهنگ مكمل یكدیگرند و هویت فرهنگی افراد تحت تاثیر  محیط پیرامون آنها شكل می‌گیرد. و خیلی اوقات آثار و دست ساخته‌های بشر موجب زیبا و دلپذیر شدن محیط می‌شود و از این طریق  طبیعت تحت تاثیر  فرهنگ قرار می‌گیرد.
مجموعه عواملی كه می‌تواند با توجه به عوامل زمان و مكان روش بهتر زیستن و در كنار هم زیستن را بگونه‌ای  مسالمت‌آمیز و با آرامش خاطر و به دور از تبعیضها و برخوردها و تضادها مفهوم فرهنگ را توجیه   می‌كند مطالعه انواع فرهنگها كه در طول  زمان پیدا می‌شود مورد توجه و اهمیت است. از این رو در فرهنگ مفهوم زمان و تكامل با هم پیوند دارند و آنچه  در این رابطه به نسلهای  كنونی و در قید حیات می‌رسد میراث فرهنگی  نامیده می‌شود.
هویت
1 - تعریف لغوی هویت: هویت حقیقت شیی یا شخصی است كه مشتمل بر صفات جوهری او باشد. در فرهنگ لغات هویت به معنی شخصیت، ذات، هستی و وجود نیز آمده است. واژه هویت را در زبان فارسی گاهاً  همانی یا این همانی نیز معنی كرده‌اند. معادل این كلمه در زبان انگلیسی واژه   Identitiy است. و از بعد لغوی هویت در پاسخ به كیستی است یعنی وقتی كه ما می‌گوییم چه كسی هستیم در واقع به نوعی ناظر بر تعیین هویت است. از نظر لغوی برای اولین بار توسط اریكسون  مطرح شد و سپس بتدریج وارد روانشناسی اجتماعی  شد و در این  حوزه مورد استفاده قرار گرفت و سپس وارد ادبیات سیاسی – اجتماعی شد.
نتایج
- فرهنگ حد فاصل  طبیعت و جامعه انسانی است و انسان بوسیله فرهنگ است كه از حیوان جدا می‌شود.
- مفهوم فرهنگ معادل مفهوم  ارزشهاست.
•    فرهنگ چكیده جوهر زندگی و نشان دهنده رفتار انسانی و فراز و نشیبهای زندگی اجتماعی است.
 در جوامع در حال توسعه فرهنگ را حفظ ملیت و بالا بردن سطح تفكر و آشنا ساختن مردم خود با آنچه در جهان می‌گذرد می‌دانند.
•    فرهنگ مجموعه‌ای از عقاید و اخلاقیات فردی، اجتماعی و ملی است.
•    در فرهنگ  دو زمینه وجود دارد یكی مادی و دیگری غیر مادی.
•    عوامل  مادی فرهنگ، مجموعه عناصر قابل لمس و اندازه‌گیری ومقایسه باشند و عوامل  معنوی فرهنگ، جنبه كیفی داشته و قابل لمس و اندازه گیری نیستند.
•    تمدن نظمی اجتماعی است  كه بر اثر  تدابیر انسان ایجاد می‌شود تا نیازهای  مادی و گرایشهای  درونی خود را پاسخ گوید    و در پرتو آنست كه خلاقیت فرهنگی امكان پذیر می‌گردد.
•    فرهنگ به سوی ویژگی میل میكند و تمدن بسوی كلیت.
•    تمدن بیرون‌‌ترین محیط فرهنگ است، آن چیزی است كه در فرهنگ آنرا از همه محیطی‌تر و كلی‌تر می‌دانیم.
•    فرهنگ هسته داخلی و زیر بنایی تمدن و ویژه‌ترین جنبه آن است.
•    تمدن جنبه مادی فرهنگ و فرهنگ جنبه معنوی تمدن است.
•    فرهنگ سازنده تمدن است و تمدن جلوه‌گاه فرهنگ
•     هویت حقیقت شی یا شخص است كه مشتمل  بر صفات جوهری  او باشد.
•    هویت برآیند صورت و ماهیت است.
•    در مفهوم  فردی، هویت عبارتست از كشاكش تصور "من" از "او" و در مفهوم  قومی و ملی عبارتست از  كشمكش  تصور "ما" از "دیگران"

منابع
نویفرت آرشیتكت دیتا اطلاعات معماری، ترجمه رن ملامد
اقلیم و معماری مرتضی كسمایی، انتشارات بازتاب    1378
ابعاد انسانی و فضاهای داخلی نوشته جولیوس پانرو و مارتین زلنیك ترجمه محمد احمدی نژاد نشر خاك بهار 78
طراحی داخلی  د. ك. چینگ ترجمه محمد احمدی نژاد نشر خاك 78
مقاله میراث فرهنگی و صنعت توریسم دكتر زرگر انتشارات سازمان ایرانگردی و جهان گردی تهران از ص 61 تا ص 63
برگزیده مقالات سمینار اصفهان اثرات اقتصادی فرهنگی توریستها در سال 81
مجله جهانگردی گفتگو با محمد بهشتی رئیس سازمان میراث فرهنگی سال اول شماره 2 ص 46
مقاله روزنامه همشهری 18 آبان 79 در مورد هویت
مطالعه طرح آمایش سرزمین، مهندسین مشاور نوی
جغرافیای مفصل ایران  مسعود كیهان
پژوهشی از معماری وقت آزاد ژرژ كاندیلیس
طراحی باغ و فضای سبز غزاله روحانی
شیوه های معماری ایرانی استاد پیرنیا، مهندس غلامحسین معماریان
معماری موزه آ- دو-  گلاس عبدالرحمن اعتصام
پایتختهای ایران، محمدیوسف كیانی معاونت پژوهشی میراث فرهنگی 1374
مجله هژو مردم شماره 78 اسفند 1347 و فروردین 1348
مجله معمار شماره 2، 4، 8، 10 ناشر اندیشه و هنر معماری
هنر ایران (پارت و ساسانی) رومن گریشمن
آشنایی با معماری اسلامی ایران محمدكریم پیرنیا
تمدن ایران ، ولادیمیرگر مگوریچ لوكونین
سفرنامه ابن حوقل: ابن حوقل
نشان رازآمیز گردونه مهر، دكترن، بختورتاش
پژوهشی در باغهای ایران و باغهای شیراز  علیرضا آریانپور
www.archnet.org