تاثیر زوج درمانگری اسلامی در افزایش خودشناسی

چكیده پژوهش
در این پژوهش كه از نوع پژوهش شبه آزمایشی است به منظور دستیابی به داده های علمی در جنبه كاربردی، اثر بخشی روش زوج درمانگری اسلامی به عنوان متغیر مستقل در افزایش جهت گیری مذهبی، خودشناسی و سازگاری زناشویی زوجهای ناسازگار به عنوان متغیرهای وابسته مورد آزمایش قرار گرفت. بدین منظور از میان زوجهایی كه از طریق اطلاعیه ای داوطلب شركت در این پژوهش برای حل اختلاف های زناشویی خود شدند، 14 زوج (28 زن و شوهر) پس از ردیف شدن نمراتشان همتا شده و به طور تصادفی به دو گروه- آزمایشی و گواه- اختصاص یافتند.
ابزارهای پژوهش شامل: 1) مقیاس 21 سوالی جهت گیری مذهبی آلپورت، برای اندازه گیری سطح كلی مذهب، جهت گیری مذهب بیرونی و درونی آزمودنیها، 2) مقیاس 32 سوالی سازگاری دو عضوی (زناشویی) اسپانیر و 3) پرسشنامه 29 سوالی خودشناسی برای تعیین سطح حالت های خودآزمودنی ها (نابالغانه/   والدینی /   كودكانه   ) بود. كلیه آزمونها در مرحله قبل و بعد از درمانگری اسلامی به طور انفرادی در شرایط كنترل شده در مورد هر دو گروه اجرا شدند.
نتایج حاصل با استفاده از آمار توصیفی، ضریب همبستگی پیرسون، تحلیل واریانس تكرار سنجش، آزمون T وابسته و مستقل، آزمون توكی(HSD) و رسم نمودار مورد تحلیل قرار گرفت. یافته ها در پرتو پژوهش های گذشته و پنج فرضیه پژوهش حاضر نكات زیر را برجسته ساخت:
1)    با استفاده از روش زوج درمانگری اسلامی در گروه آزمایشی خودشناسی منفی نسبت به قبل از درمانگری (69/248= F) و نسبت به گروه گواه (28/39= F) كاهش، و همچنین سازگاری زناشویی آنها نسبت به قبل از درمانگری (07/116= F) و نسبت به گروه گواه (28/14= F) در سطح 99 درصد اطمینان افزایش یافت.
2)    زوج درمانگری اسلامی بر «خودبالغانه/ » گروه آزمایشی (62/10= t) بیشتر از حالت های دیگر خود یعنی «خودوالدینی/  » (45/6=t) و «خودكودكانه /  » 21/8=t) در سطح 99 درصد اطمینان تأثیر گذاشت.
3)    سازگاری زناشویی گروه آزمایشی با كاهش «خودبالغانه منفی/ (   ‍(76/0-= r)، بیشتر از كاهش حالت های دیگر خود یعنی «والدینی/  »(47/0-= r) و «كودكانه / » (57/0-=t) رابطه داشت .
4)    در سطح 99 درصد اطمینان با روش زوج درمانگری اسلامی در گروه آزمایشی جهت گیری كل مذهبی نسبت به قبل از درمان (17/103= F) و نسبت به گروه گواه (26/12= F) وهمچنین جهت گیری مذهبی درونی آنها نسبت به قبل از درمان (52/13= t) و به گروه گواه (93/8= t) افزایش یافت.



مقدمه:
   خانواده، مهمترین واحد اجتماعی هر جامعه است كه با بستن پیمان زناشویی بین زن و مرد تشكیل می شود. خداوند در سوره نساء آیه 20 می فرماید: «و زنان از شما میثاق محكمی گرفته اند» این آیه می رساند كه پیمان ازدواج میان زن و مرد در قرآن میثاق محكمی است. در قرآن كلمه میثاق به معنی پیمان میان خدا و بندگان درباره توحید و احكام است و در هر جای قرآن كلمه میثاق با فعل «گرفتن» به كار رفته، نمایشگر پیمان الهی است . از این آیه می فهمیم كه چقدر پیمان ازدواج در اسلام محكم و استوار است، و ازدواج نه تنها پیمانی میان زن و مرد بلكه پیمانی بین زوجین باخدا است كه طبق آن با خدا عهد می بندند به دستورات قرآن در وظایف همسری و حقوق خانواده كه جزئیات آن در سوره های مختلف قرآن و روایات معبتر آمده است عمل كنند (بی آزار شیرازی،136، صفحه 64).
  اما متأسفانه شواهد بسیار زیادی وجود دارد كه زوج ها درجامعه كنونی- به خاطر تغییرات سریع و بی سابقه در تمام جنبه های زندگی منجمله در باور ها و ارزش ها- مشكلات شدید و فراگیری را هنگام برقراری و حفظ روابط صمیمی و سازگارانه تجربه می كنند. افزایش روز افزون طلاق در دنیای كنونی، هر چند در مقیاسی بسیار كمتر، متأسفانه جامعه فعلی ما را نیز در بر گرفته است؛ و نارضایتی زن و شوهر از یكدیگر و نیز از هم گسیختگی كانون های گرم بسیاری از خانواده ها و تأثیرات سوء این جدایی بر افراد خانواده نیاز به رسیدگی و رفع این مشكل  را مطرح ساخته است (سهرابی، 1377، صفحه 3).
   با آنكه انجام  پژوهش های متعددی پیرامون بررسی كارآمدی رواندرمانگری های مختلف برای درمان اختلافهای زناشویی در خور توجه و تحسین است؛ اما با استفاده از روش های زوج درمانگری غربی كه غالباً روش های جزئی نگر و موضعی نگر هستند. بعید به نظر می رسد كه بتوان به شناخت همه جانبه «شخصیت انسانی انسان» و حكم و ضابطه ای مطابق با واقع دست یافت. بنابرانی برای دستیابی به ریشه و  علت ناسازگاری های زن و شوهرها و نیز حل و فصل این ناسازگاریها باید به منبع فیاض الهی روی آوریم و  با الهام از مضامین آسمانی و با واقع بینی علت همه گرفتاریهای بشر را وتمام ناسازگاریهای فردی، زناشویی و اجتماعی را و تمام بیماریهای روانی را به غفلت نسبت  دهیم، غفلتی كه برای نفس فطری است و هیچ كس به اندازه خداوند به نفس و وسوسه گری های آن آگاه نیست (اسرا/ 25؛ ق/ 16) ؛ و به اندازه او راه های تزكیه، اعتدال و درمان آن را اعلام نكرده است. (حجتی، 1366). همه این راه ها چیزی جز شناخت حالتهای نفسانی/ خود نیست. شناختی كه در همه ادیان الهی و به ویژه دین اسلام به آن تأكید شده و حتی در تمامی مكاتب رواندرمانگری غربی به صورت «ایجاد بینش در بیمار» به عنوان مهمترین اصل تغییر و درمان بر آن صحه گذاشته شده است. هر چند كسب بینش از سوی بیمار نسبت به حالتها و رفتارهای خود در جریان رو واندرمانگری  غربی،  عمق خودشناسی در ادیان الهی را ندارد. با این همه پژوهش ها نشان داده اند رواندرمانگرانی كه ایجاد بینش در بیمار را سرلوحه كار خود قرار داده اند توانسته اند تغییرات چشمگیر و با ثباتی را در شخصیت مراجعان خود نمایان سازند. انسان تنها با شناخت و هشیاری نسبت به حالت های نفسانی خود (به تعبیر اسلام: اماره، لوامه، مطمئنه و به تعبیر روانشناسان غربی: كودكانه، والدینی، بالغانه) است كه می تواند به تعمق و تفكر درباره راز آفرینش بپردازد و راه های ارتباط با خود خداوند را و دیگران را بشناسد. در چنین حالتی است كه هیچ اثری از خود خواهی ترس و اضطراب، تباهی و آزردگی مشاهده نمی شود و آنچه به چشم می خورد رضای خداست.


فهرست منابع فارسی
قرآن كریم
امام خمینی / ترجمه عبدالكریم بی آزار شیرازی. (1361). رساله نوین: 3- مسائل خانواده. انتشارات انجام كتاب.
امام خمینی / : (1368)، چهل حدیث ، مركز نشر فرهنگی رجا، تهران.
اسلامی نسب، علی. (1373). روانشناسی اعتماد به نفس. چاپ اول. انتشارات مهرداد.
احمدی، علی اصغر.(1374). روانشناسی شخصیت از دیدگاه اسلامی. چاپ سوم. انتشارات امیركبیر.
امید مسعود. (1373). رابطه دین و اخلاق از نظر علامه طباطبایی (ره). پایان نامه فوق لیسانس. دانشگاه تربیت مدرس. دانشكده علوم انسانی.
باركر، فیلیپ، ترجمه محسن دهقانی و زهره دهقانی (1375). خانواده درمانی پایه تهران. انتشارات رشد.
باقری، سیامك، (1377).عشق درمانی. چاپ اول. نشر میثاق.
باقری، خسرو، (1370). نگاهی دوباره به تربیت اسلامی. چاپ دوم. انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
براندن، ن، ترجمه جمال هاشمی. (1376)،  روانشناس حرمت نفس. انشارات جیحون.
برنشتاین، ف، اج، برنشتاین، م ، تی، مترجم ح، ر،سهرابی. (1377). شناخت جیهون.
بست، جان ترجمه حسن پاشاشریفی و نرگس طالقانی. (1379). روش های تحقیق در علوم تربیتی رفتاری، انتشارات رشد.
بهشتی، احمد. (1360). تربیت از دیدگاه اسلام. دفتر نشر پیام.
جان بزرگی، مسعود. (1378). بررس اثر بخشی روان درمانگری كوتاه مدت «آموزش خود مهارگری» با و بدون جهت گیری مذهبی (اسلامی) بر مهار اضطراب و تنیدگی. پایان نامه دكتری. دانشگاه تربیت مدرس. دانشكده علوم و روانشناسی.
حسین سروری، علی اكبر. (1378). مباحثی چند پیرامون مبانی تعلیم و تربیت اسلامی، دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
خلجی موحد، امان الله، (1368). خود شناسی در آیینه مذهب و روان شناسی. چاپ اول. (دفتر نشر فرهنگ اسلامی).
رشید پور، مجید . (1368). مبانی اخلاقی و اسلامی. انجمن اولیا و مربیان جمهوری اسلامی ایران.
رضا زاده، حمید رضا. (1376). درآمدی به روانشناسی خود. چاپ اول. نشر آیینه.
ستیر، ویرچینا، ترجمه بهروز بیرشك. (1380). آدم سازی در روانشناسی خانواده. تهران. انتشارات رشد.
نشر قاوی، ح. م، ترجمه محمد باقر حجتی. (1366). گامی فراسوی روانشناسی اسلامی یا اخلاق و بهداشت روانی در اسلام. دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
شولتز، دوان. ترجمه یوسف كریمی، فرهاد جمهری، سیامم نقشبندی، بهزاد گودرزی، هادی بحیرانی، محمدرضا نیكخو. (1378). نظریه های شخصیت، چاپ اول. نشر ارسباران.
صادقی جانبهان، محمود با همكاری لعیا نجم عراقی. (1378). جایگاه دین در سلامت روانی. چاپ اول. انتشارات طریق كمال.
كیمیای سعادت، مركز انشارات علمی و فرهنگی. تهران.
فرانلك ویكتوز. ترجمه و توضیحات از دكتر ابراهیم یزدی. (1375)، خدا در ناخودآگاه. چاپ اول. نشر رسا.
فروم، اریك. ترجمه آرسن نظریان. (1354). روانكاوی و دین. چاپ دوم . انتشارات چاپار.
فلسفی، محمد تقی. (1364). كودك از نظر وراثت و تربیت. چاپ بیست و یكم. نشر معارف اسلامی.
فوردهام فریدا، ترجمه دكتر مسعود میربهاء. (1356)،مقدمه ای  بر روانشناسی یونگ. چاپ سوم، نشر گلشن.
مختاری، عباس.(1379). بررسی رابطه جهت گیری مذهبی. (درونی- بیرونی) و مؤلفه های  خود پنداشت با میزان تنیدگی در دانشجویان دانشگاه تهران و دانشگاه تربیت مدرس. پایان نامه فوق لیسانس. دانشگاه تربیت مدرس. دانشكده علوم انسانی.
مطهری، مرتضی. (1358)، مقدمه ای بر جهان بینی اسلامی، انتشارات صدرا، قم.
مطهری، مرتضی. (1372). اخلاق و تربیت  اسلامی(1). انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی واحد كرج.
میرزا بیگی، علی. (1368). نقش نیازهای روانی در بهداشت روانی و آموزش و پرورش. چاپ دوم. انتشارات اطلاعات.
مینوچین، سالوادو، ترجمه باقرثنایی. (1373). خانواده و خانواده درمانی. تهران. انتشارات امیركبیر.
نراقی، ملااحمد. (1362). معراج السعاده. انتشارات ندای اسلام. مشهد.
یونگ، كارل گوستاو، ترجمه فؤاد روحانی. (1354). روانشناسی و دین. چاپ دوم. نشر سكه.
باركر، فیلیپ، ترجمه محسن دهقانی و زهره دهقانی. (1375). خانواده درمانی پایه. تهران. انتشارات رشد.
مینوچین، سالوادور. ترجمه باقر ثنایی. (1373). خانواده و خانواده درمانی. تهران. انتشارات امیركبیر.
ستیر، ویرچنیا. ترجمه بهروز بیرشك. (1380). آدم سازی در روانشناسی خانواده. تهران. انتشارات رشد.