بررسی سلامت روانی در خانواده خلبانان نظامی

مقدمه
هدف غایی علم روانشناسی، همچون همه علوم دیگر، بهبود و مسیریابی زندگی انسانها است. روانشناسی می كوشد تا با تحقیق در رفتار بشر، آن را هرچه بیشتر بشناسد و پاسخهای علمی برای آن بیابد و به این وسیله بتواند مشكلات روزمره و عملی او را بهتر حل نماید. اكنون مدتها است كه روانشناسان نسبت به مشكلات عملكرد بشر و یافتن راه حلهایی برای آن علاقمند شده اند و بهمین دلیل هم امروزه دانش ما درباره ی رفتار افراد، و بخصوص آنان كه دچار مشكلات روانی هستند، بسیار بیشتر شده است.
امروزه به دلایل اجتماعی، اقتصادی و سیاسی، اختلال روانی و رفتاری و نیز عدم سازش با محیط در افراد جامعه به قدری وسیع و شایع شده است كه كمتر كسی را می‌توان یافت كه خود را از خطر ابتلا به این اختلالات و نا هنجاریهای روحی كاملاً مصون بداند. همه ی افراد در معرض ابتلا به مشكلات روحی هستند، فرقی هم نمی‌كند كه كارگر باشند یا كارمند یا استاد دانشگاه یا تاجر! این مسأله یكی از وظایف مهم پژوهشگران روانشناس، یعنی پیشگیری از وقوع اختلالات جزئی در رفتار افراد، برای جلوگیری از  وقوع بیماریهای روانی است.
تحقیق در زمینه ی رفتار بشر، جدا از تلاشهای نظری، نیازمند فعالیتهای عملی و مشاهده و تجربه است. برای پاسخ به پرسشهایی نظیر این كه چه عواملی باعث بر هم خوردن تعادل روانی و منجر به ناملایمات روحی در افراد می گردد، چه راههای عملی و مناسب و مستمری برای ایجاد آرامش در افراد وجود دارد و چگونه می توان بر اضطراب و افسردگی غلبه كرد، باید به جستجو و كنكاش در رفتار افراد، شناخت این رفتارها و علل بروز آنها پرداخت و آزمونهای علمی و عملی فراوانی را بررسی نمود.
تجربه نشان داده است كه واكنش و رفتار افراد در موقعیتهای مختلف، متفاوت است. هركس در شرایط خاصی زندگی می كند و رفتار و عملكرد وی نیز متناسب با این شرایط است.

چكیده
هدف پژوهش حاضر، بررسی سطح سلامت روانی در خانواده های خلبانان نظامی و همچنین بررسی سطح سلامت روانی همسران خلبانان نظامی در مقایسه با همسران افراد عادی، می باشد.
در این پژوهش، عامل حرفه پر تنش خلبانی به عنوان متغیر پیش بین و سلامت روانی به عنوان متغیر ملاك در نظر گرفته شده اند. جامعه پژوهش متشكل از 120 نفر از خانواده های خلبانان نظامی است كه از این 120 نفر، 32 نفر را همسران و 86 نفر را فرزندان تشكیل می دهند و همچنین 30 نفر از همسران افراد عادی نیز جهت مقایسه با 30 نفر از همسران خلبانان نظامی از نظر سطح سلامت روانی، از جامعه در دسترس به گروه نمونه پژوهش اضافه گردید. اما در نهایت 148 پرسشنامه بازگردانده شده مورد تجزیه و تحلیل آماری انجام گرفت.
پژوهش حاضر، یك پژوهش از نوع توصیفی- همبستگی است. ابزار پژوهش شامل پرسشنامه SCL-90-R و پرسشنامه مشخصات فردی -خانوادگی می باشد. این پژوهش در نهایت به شش سؤال اصلی پاسخ می دهد كه این شش سؤال عبارتند از:
1-سلامت روانی همسران خلبانان نظامی در چه سطحی است؟
2-سلامت روانی همسران افراد عادی در چه سطحی است؟
3-سلامت روانی همسران خلبانان نظامی در مقایسه با سلامت روانی همسران افراد عادی در چه سطحی است؟
4-سلامت روانی فرزندان خلبانان نظامی در چه سطحی است؟
5-سلامت روانی همسران خلبانان نظامی در مقایسه با سلامت روانی فرزندان خلبانان نظامی در چه سطحی است؟
6-سلامت روانی فرزندان دختر خلبانان نظامی در مقایسه با سلامت روانی فرزندان پسر خلبانان نظامی در چه سطحی است؟
این پژوهش به یك سؤال جانبی نیز پاسخ می دهد:
سلامت روانی همسران خلبانان نظامی در حین خدمت در مقایسه با همسران خلبانان نظامی بازنشسته در چه سطحی است؟
برای تجزیه و تحلیل آماری جهت پاسخگویی به سؤالهای پژوهش، از آزمون T مستقل توسط نرم افزار 5/11.SPSS استفاده گردید.
نتایج پژوهشی نشان می دهند كه:
1-سلامت روانی همسران خلبانان نظامی چندان مطلوب نبوده و در بیشتر مقیاسها، در حالت «مرزی» مقیاس «شكایت جسمی» بیمار می باشند.
2-سلامت روانی همسران افراد عادی نسبتاً مطلوب و در بعضی مقیاسها (پرخاشگری و روان پریشی) نزدیك به حالت «مرزی» است.
3-همسران خلبانان نظامی در مقایسه با همسران افراد عادی از سلامت روانی كمتری برخوردارند كه این اختلاف در برخی از مقیاسها به ویژه «شكایت جسمی» بیشتر است.
4-سلامت روانی فرزندان خلبانان نظامی در مقیاسهای «شكایت جسمی» ، «پرخاشگری» و«روان پریشی» در حالت «مرزی» قرار داشته و در بقیه مقیاسها «سالم» هستند.
5-همسران خلبانان نظامی در مقایسه با فرزندان خلبانان نظامی از سلامت روانی كمتری برخورداند و این اختلافها در برخی از مقایسها (روان پریشی و پرخاشگری) بارزتر است).
6-تفاوت معنا داری از نظر سطح سلامت روانی میان فرزندان دختر و فرزندان پسر خلبانان نظامی وجود ندارد و سلامت روانی این دو گروه تقریباً در یك سطح است.
7-سلامت روانی همسران خلبانان باز نشسته در مقایسه با همسران خلبانان در حین خدمت در مقیاس «پرخاشگری» در سطح پایین تری قرار دارد.
كلید واژه ها:شغل «تنیدگی شغلی» و سلامت روانی.

فهرست مطالب

مقدمه 1
فصل اول: بیان مسأله 
مقدمه 7
بیان مسأله 7
ضرورت و اهمیت پژوهش 11
اهداف پژوهش 12
سؤالهای پژوهش 13
مفاهیم و متغیرهای عملیاتی 14
خلاصه فصل 17
فصل دوم:گستره نظری موضوع و پیشینه تحقیقاتی
مقدمه 19
مبانی نظری 19
مفهوم سلامت 19
نگاهی تاریخی به سلامت و بیماری 21
الگوهای سلامت 23
مقایسه الگوهای سلامت 42
ابعاد سلامت 43
سلامت روانی 47
مفهوم سلامت روانی در نظریه های مختلف 52
تعریف تنیدگی 72
تاریخچه تنیدگی 75
انواع تنیدگی 76
محركهای تنیدگی زا 77
چه كسی در برابر تنیدگی آسیب پذیر تر است؟ 79
هزینه تنیدگی 80
منابع تنیدگی و زندگی حرفه ای 81
عوامل تنیدگی شغلی 84
مكانیزمهای تأثیر تنیدگی 91
واكنشهای جسمانی در مقابل تنیدگی 93
نشانگان سازگاری عمومی سلیه 94
ارتباط تنیدگی با بهداشت و سلامت روانی 97
آثار روانشناختی تنیدگی 99
تنیدگی و بیماریها 100
تنیدگی و رویدادهای زندگی 109
پیشگیری و درمان 111
كاهش تنیدگی در محیط كار 122
یافته های پژوهشی 124
پژوهشهای داخلی 124
پژوهشهای خارجی 126
خلاصه فصل 129
فصل سوم:روش تحقیق
مقدمه 131
نوع پژوهش 131
جامعه آماری 132
گروه نمونه  132
روش نمونه گیری 132
ابزار اندازه گیری 133
روشهای آماری 143
خلاصه فصل 144
فصل چهارم:تجزیه و تحلیل داده ها
مقدمه 146
یافته های توصیفی 146
یافته های استنباطی 161
یافته های جانبی 180
خلاصه فصل 187
فصل پنجم:تفسیر نتایج
مقدمه 191
تفسیر خلاصه ای از پژوهش 191
بحث و بررسی درباره یافته های پژوهشی 194
محدودیتهای پژوهش 203
پیشنهادات 203
فهرست منابع فارسی 205
فهرست منابع انگلیسی 208
ضمائم 209

فهرست اشكال
شكل (1-2):الگوی زیستی- روانی- اجتماعی 27
شكل(2-2):الگوی جدیدی از سلامت 31
شكل(3-2):ارتباط سلامت با سایر حوزه های مرتبط با سلامت 35
شكل(4-2):پایه های الگوی اعتقاد به سلامت 38
شكل(5-2):الگوی مراحل تغییر 40
شكل(6-2):راههای كه از طریق آنها تنیدگی به بیماری منتهی می گردد 92
شكل(7-2):سندرم سازش عمومی 97

فهرست جدولها
جدول (1-2): مقیاس درجه سازگاری مجدد اجتماعی 110
جدول (1-4): جدول فراوانی بر حسب جنسیت 146
جدول (2-4): جدول فراوانی بر حسب وضعیت تأهل 147
جدول (3-4): جدول فراوانی بر حسب میزان تحصیلات 148
جدول (4-4): جدول مقایسه فراوانی نمرات در همسران و خلبانان نظامی 149
جدول (5-4): نتایج توصیفی مربوط به گروه همسران خلبانان نظامی و همسران افراد عادی 152
جدول (6-4): نتایج توصیفی مربوط به فرزندان دختر و پسر خلبانان نظامی 155
جدول (7-4): نتایج توصیفی مربوط به فرزندان و همسران خلبانان نظامی 158
جدول (8-4): نتایج حاصل از آزمون مستقل نمونه ها بین دو گروه همسران خلبانان نظامی و همسران افراد عادی 162
جدول (9-4): نتایج حاصل از آزمون مستقل نمونه ها بین دو گروه فرزندان خلبانان نظامی و همسران خلبانان نظامی 170
جدول (10-4): نتایج حاصل از آزمون مستقل نمونه ها بین دو گروه فرزندان دختر و پسر خلبانان نظامی 178
جدول (11-4): جدول فراوانی همسران خلبانان در حین خدمت و همسران خلبانان بازنشسته 180
جدول (12-4): نتایج توصیفی مربوط به همسران خلبانان در حین خدمت و همسران خلبانان بازنشسته 181
جدول (13-4): نتایج حاصل از آزمون مستقل نمونه ها بین دو گروه همسران خلبانان در حین خدمت و همسران خلبانان بازنشسته  184

 
فهرست نمودارها
نمودار (1-2): طیف عافیت و بیماری 45
نمودار (1-4): نیمرخ روانی همسران و فرزندان خلبانان نظامی (118نفر) 150
نمودار (2-4): تعداد علائم مثبت مرضی در كل آزمودنیها 151
نمودار (3-4): نیمرخ روانی همسران خلبانان نظامی در مقایسه
با همسران افراد عادی 154
نمودار (4-4): نیمرخ روانی فرزندان پسر و دختر خلبانان نظامی در مقایسه با هم 157
نمودار (5-4): نیمرخ روانی همسران خلبانان نظامی در مقایسه
با فرزندان خلبانان نظامی 159